دورنمای مذاکرات آستانه

هیچ یک از کشورهای عربی در نشست آستانه حضور ندارند و این نشانگر انزوای کشورهایی چون عربستان سعودی است که نامش به عنوان حامی اصلی منطقه ای گروه های تروریستی زبانزد محافل مختلف شده است. در واقع نشست آستانه یک نشست سوری ـ سوری است که روسیه و ایران به عنوان متحد دمشق و ترکیه به عنوان نماینده معارضان سوری در آن حضور دارند

طبق قطعنامه ۲۳۳۶ شورای امنیت که چندی پیش در باره سوریه صادر شد، قرار است در چهارم بهمن ماه مذاکرات میان دولت سوریه و گروه های معارض مشمول توافق، در شهر آستانه پایتخت قزاقستان انجام شود. این نشست زیر نظر روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه و با حضور استیفان دی میستورا، نماینده سازمان ملل در امور سوریه برگزار خواهد شد. هنوز دستور جلسه و نیز ترکیب دقیق شرکت کنندگان به طور روشن مشخص نشده است، اما موضوع اصلی نشست پیرامون آتش بس جاری در سوریه و مقدمه چینی برای راه حل سیاسی بحران در این کشور است. در باره نشست آستانه نکات ذیل قابل توجه است:

۱) نشست آستانه برای نخستین بار با محوریت نمایندگان نیروهای مسلحی برگزار می شود که توافق آتش بس حلب را امضا کرده اند. این گروه ها شامل گروه های «فیلق الشام»، «احرار الشام»، «جیش الاسلام»، «ثوار الشام»، «جیش المجاهدین»، «جیش ادلب» و «جبهه الشامیه» هستند که تا پیش از آتش بس با استعداد حدود ۶۰ هزار پیکارجو مشغول نبرد با نظام سوریه بودند. در این میان گروه موسوم به ارتش آزاد سوریه و گروه ‌های مسلح وابسته، به صورت رسمی اعلام کردند در مذاکرات صلح سوریه در آستانه قزاقستان شرکت نخواهند کرد.

از طرفی کمیته عالی مذاکرات مخالفان رژیم سوریه، با انتشار بیانیه ای از نشست آستانه استقبال کرد. کمیته مذکور در بیانیه خود ضمن ابراز قدردانی از کشورهایی که تلاش های خود را به برگزاری این نشست معطوف کرده اند، تصریح کرده است: آماده ایم حمایت های لازم را از هیات نظامی حاضر در این نشست به عمل آوریم. این کمیته از هرگونه تلاش ها برای پایان دادن به خونریزی ها در سوریه اعلام حمایت کرد و تاکید کرده است خواهان از سرگیری مذاکرات ژنو برای یافتن راه حل سیاسی بدون پیش ‌شرط بر اساس بیانیه سال ۲۰۱۲ ژنو هستیم.

در همین ارتباط معاون وزیر خارجه روسیه گفته است انتظار نداریم هیات عالی معارضان در نشست آستانه شرکت کند. وی در ادامه تصریح کرد: هیات شرکت کننده ترجیحا متشکل از گروه های حاضر در عرصه میدانی سوریه خواهد بود، اما هیأت عالی معارضان یک گروه خارجی است. در هیأت معارضان نباید تروریست های جبهه النصره و داعش حضور داشته باشند، بلکه فقط باید گروه های معارض مسلح و معارضان میانه رو و کُردها را دربرگیرد.

۲) قطعنامه ۲۳۳۶ مستند به توافق ژنو و قطعنامه های پیشین شورای امنیت سازمان ملل از جمله قطعنامه ۲۲۵۴ است که بر روند گفت وگوی سیاسی و تشکیل دوره انتقالی تاکید می کند. طرح موضوع دوره انتقالی تلویحا به سرنوشت بشار اسد اشاره دارد. اساسا اگر چنین استناداتی صورت نمی گرفت، قطعنامه اخیر تصویب نمی شد. به عبارتی روسیه در این زمینه ناچار به همسویی با غرب شده است تا قطعنامه ۲۳۳۶ با وتوی آنان مواجه نشود. لذا اگر معارضان با اشاره جبهه بین المللی ضدسوری، اصرار به طرح این موضوع داشته باشند، می توانند روند مذاکرات را با چالش رو به رو سازند. 

اما هوشمندی متحدان سوریه (روسیه و ایران) می تواند اولویت بحث را به موضوع آتش بس و تروریسم معطوف نموده و موضوع دولت انتقالی را مسکوت گذارده و یا آن را به آینده نامعلومی موکول کند.

۳) موضع سوریه در این میان قابل توجه است. بشار اسد در پاسخ به این که اگر مذاکرات آستانه شامل بحث بر سر جایگاه وی به عنوان رئیس جمهور سوریه باشد، واکنش وی چه خواهد بود گفته است: ما آماده ایم بر سر همه چیز در سوریه مذاکره کنیم، اما موقعیت و جایگاه من مربوط به قانون اساسی است. اگر معارضان خواهان مذاکره در این خصوص هستند، باید بر سر قانون اساسی بحث کنند. در این شرایط تصویب یک قانون اساسی جدید نیازمند برگزاری رفراندوم است و در نتیجه مردم سوریه باید رییس جمهور خود را انتخاب کنند.

فیصل مقداد، معاون وزیر امور خارجه سوریه، هم اظهار داشت: دولت سوریه موافقت کرده است بدون مداخله خارجی در مذاکرات آستانه، در این مذاکرات حضور یابد. وی در دیدار با هیئتی از قزاقستان در دمشق، تاکید کرد، سوریه در تلاش برای به نتیجه رساندن این مذاکرات، با هدف پایان دادن به عملیات تروریستی در سوریه و پایان دادن به کشتاری که ترکیه، اروپا، انگلیس، فرانسه و دولت کنونی آمریکا از آن حمایت می کنند، جدی است.

۴) نکته دیگری که در توافقات روسیه و غرب قابل توجه است، دعوت از گروه های مسلحی است که از نگاه غرب و به ویژه آمریکا، گروه های معتدل خوانده می شوند. در حالی که نگاه جمهوری اسلامی آن بود که تفاوتی میان گروه های تروریستی وجود ندارد و سایر گروه هایی هم که علیه نظام سوریه سلاح به دست گرفته و می جنگند فرقی با گروه های مورد تحریم (داعش و فتح الشام) ندارند. به هر حال این امر حاکی از به رسمیت شناختن گروه های مسلح تروریستی و نوعی عقب نشینی تاکتیکی از سوی روسیه در مقابل غرب بوده است تا به دستاورد سیاسی خود یعنی قطعنامه ۲۳۳۶ و برقراری آتش بس در سوریه دست یابد. 

درباره دو گروه داعش و فتح الشام که مشمول آتش بس نیستند باید گفت به طور طبیعی دست سوریه و متحدانش برای عملیات نظامی علیه آنان باز است. داعش مناطق شرق سوریه با مرکزیت رقه را تحت تصرف دارد و فتح الشام به همراه گروه های همسو، ادلب در غرب حلب را به اشغال درآورده است. با این حال بعید به نظر می رسد حداقل در زمانی که سوریه به همراه ایران و روسیه مشغول روند سیاسی و مذاکرات هستند دست به اقدام گسترده نظامی بزنند. هر گونه نتایجی که از نشست آستانه بیرون بیاید، قطعا بر تصمیم تازه سوریه در دور جدید اقدام علیه تروریست ها تاثیرگذار خواهد بود.

۵) جنگ تبلیغاتی رسانه های معاند مبنی بر نقش کمرنگ جمهوری اسلامی در پرونده سوریه، با حضور جدی ایران در نشست آستانه، خنثی شده است. در صحنه دیپلماتیک رایزنی های مقامات ذی ربط ایران با سوریه و روسیه و نیز ترکیه برای مشارکت و همکاری فعال در شرایط تازه آتش بس همچنان تداوم دارد. این رسانه ها تلاش داشتند نقش ترکیه را پررنگ جلوه دهند، اما واقعیت آن است که ترکیه در توافق فیمابین با روسیه، تنها نمایندگی و نظارت بر معارضان را برعهده دارد و قرار است در نشست آستانه نقش  میانجی را ایفا کند. 

۶) موضوع شرکت آمریکا در نشست آستانه بحث برانگیز شده است. ظاهرا قرار است نماینده آمریکا با دعوت کشور میزبان در این نشست به عنوان ناظر حضور یابد. روسیه در جریان تعاملات خود با واشنگتن و به ویژه با دولت جدید دونالد ترامپ، مایل به حضور آمریکا در نشست آستانه است. وزیرخارجه روسیه ابراز امیدواری کرد که دولت جدید ایالات متحده این دعوت را قبول کند و نشست آستانه به فرصتی برای مذاکره پیرامون تلاشی موثرتر علیه تروریسم در سوریه تبدیل شود. لاوروف اظهار داشت که روسیه انتظار دارد همکاری با دولت دونالد ترامپ برای حل و فصل بحران سوریه موثرتر از همکاری با دولت باراک اوباما باشد. 

اما جمهوری اسلامی مخالف حضور آمریکا در نشست سوری ها در قزاقستان است. وزیر خارجه کشورمان صراحتا گفت ما مخالف حضور آمریکا در نشست آستانه هستیم و دعوتی از آن ها نکرده ‌ایم. دبیر شورای‌عالی امنیت ملی هم تاکید کرد به دلیل مخالفت ایران با مشارکت آمریکا در اجلاس آستانه، هیچ گونه دعوت مشترکی برای حضور آمریکا از سوی سه کشور مبتکر برگزاری اجلاس به عمل نیامده است. در هر حال اختلاف نظر میان ایران و روسیه در این باره، باید به نحوی مدیریت شود که بر فضای نشست آستانه تاثیر منفی نگذارد.

۷) هیچ یک از کشورهای عربی در نشست آستانه حضور ندارند و این نشانگر انزوای کشورهایی چون عربستان سعودی است که نامش به عنوان حامی اصلی منطقه ای گروه های تروریستی زبانزد محافل مختلف شده است. در واقع نشست آستانه یک نشست سوری ـ سوری است که روسیه و ایران به عنوان متحد دمشق و ترکیه به عنوان نماینده معارضان سوری در آن حضور دارند. انتخاب نشست در پایتخت قزاقستان هم حاکی از آن است که روسیه قصد دارد محل نشست را از حیطه غرب و متحدان منطقه ای اش دور سازد تا از اعمال نفوذ احتمالی آنان در امان بماند.

۸) تجارب مذاکرات قبلی میان دولت سوریه و معارضان نشان می دهد این گونه نشست ها معمولا در حصول توافق در باره روند سیاسی ناکام بوده است. نشست قزاقستان اما ابهامات بیشتری دارد، چون قرار است نمایندگان گروه های مسلح در آن شرکت کنند که سابقه چنین نشست هایی را با دولت سوریه ندارند. اگر دستور جلسه فقط مسایل میدانی باشد، امکان توافقات تازه مانند تمدید آتش و مصالحات تازه بس وجود دارد، اما اگر موضوع مذاکرات روند سیاسی و دولت انتقالی باشد، ممکن است معارضان موضوع سرنوشت بشار اسد را مطرح کنند که برای دولت سوریه خط قرمز است، لذا دستیابی به هر گونه توافق در این زمینه بسیار دشوار و بلکه غیرممکن خواهد بود. 

به همین دلیل بعید است نشست آتی در آستانه، دستاورد ملموسی در عرصه توافقات سیاسی میان دولت سوریه و معارضان در برداشته باشد، لذا می توان پیش بینی کرد که این نشست همانند گذشته، چیزی فراتر از یک مانور سیاسی و تبلیغاتی برای سوریه و متحدانش نخواهد بود.